تصوف ؛ مسلک یا مذهب؟! (دیدگاه سعید نفیسی)

تصوف از دیدگاه سعید نفیسی

اساسا تصوف به مسلك بيشتر شبيه بوده است تا به مذهب و در حقيقت فرقه سياسى يا فرقه اجتماعى بوده كه با هيچ‏يك از فرق ديگر دشمنى و مخالفت نداشته و همه را به يك چشم مى ‏ديده و حتى گبر و يهود و ترسا را هم معارض خود نمى‏ دانسته است. تصوف فقط در اصول عقايد وارد مى ‏شده و به فروع كارى نداشته است به همين جهت صوفيه در فروع گاهى پيرو فروع شافعيان و گاهى پيرو فروع حنفيان و زمانى پيرو مالكيان و گاهى پيرو حنبليان و زمانى پيرو شيعه بوده‏ اند و بسته به اينكه هر ناحيه ‏اى اكثريت با كدام فرقه بوده است پيروى از فروع همان فرقه مى ‏كرده ‏اند. عبد اللّه انصارى كه از بزرگان متصوفه ايران است حنبلى بوده. به جز وى تا قرن ششم همه بزرگان صوفيه ايران حنفى بوده ‏اند و نجم الدين كبرى و پيروان وى همه شافعى بوده‏ اند يعنى صوفيه ايران يا به فروع حنفى و يا به فروع شافعى رفتار مى‏ كرده ‏اند و در ميان ايشان كسانى كه به فروع شيعه عمل كرده باشند ظاهرا جز قطب الدين حيدر ديگر كسى نبوده است و تنها از قرن هشتم از زمان شاه نعمة اللّه ولى به بعد طريقه نعمت اللهى به فروع شيعه عمل كرده است.

منبع: نفیسی، سعید، زندگینامه عطار، انتشارات اقبال، چاپ دوم، 1384، صص 89-90